27 grudnia 1918 roku w Poznaniu rozpoczęło się powstanie wielkopolskie. Dzięki zrywowi po 123 latach zaborów Wielkopolska została przyłączona do odradzającego się państwa polskiego. Rocznica powstania od dwóch lat obchodzona jest jako święto państwowe: Narodowy Dzień Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
Uroczystość zaprzysiężenia wojsk powstańczych i wręczenie sztandaru 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki wręcza pierwszy sztandar generałowi Danielowi Konarzewskiemu. 26.01.1919 r.
Pod koniec I wojny światowej, gdy perspektywa klęski Niemiec stawała się coraz wyraźniejsza, zwiększyły się działania polskich środowisk niepodległościowych w Wielkopolsce, będącej częścią Rzeszy Niemieckiej. Polacy coraz śmielej mówili o niepodległości i przyłączeniu tych ziem do odrodzonej Rzeczpospolitej. – Niestety, podpisany 11 listopada 1918 roku w Compiègne układ o zawieszeniu broni, kończący działania wojenne, nie wspominał o losach ziem polskich zaboru pruskiego – mówi Janusz Górniak, regionalista z Wielkopolski i miłośnik historii. Jak tłumaczy, Wielkopolanie bali się, że zostaną pominięci w planach politycznych dotyczących powojennej Polski i region ten pozostanie w granicach Niemiec. Dlatego w listopadzie i grudniu opracowywano w konspiracji plany przyszłego powstania, a głównym inicjatorem przygotowań była utworzona latem 1918 roku Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego.
3 grudnia został zwołany w Poznaniu Polski Sejm Dzielnicowy składający się z przedstawicieli Polaków zamieszkujących ziemie pozostające w granicach Niemiec. Sejm wyznaczył Naczelną Radę Ludową jako legalną władzę zwierzchnią na terenach Wielkopolski, Śląska, Pomorza Gdańskiego oraz Warmii i Mazur. Powołano też Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, czyli polski ośrodek władzy w Zaborze Pruskim. – Impulsem do wybuchu powstania była wizyta w Poznaniu Ignacego Paderewskiego, wybitnego pianisty i działacza niepodległościowego – mówi Górniak. Wieczorem 26 grudnia zorganizowano wielką polską manifestację pod hotelem Bazar, w którym pianista się zatrzymał. Paderewski z okna hotelu wygłosił patriotyczne przemówienie do zgromadzonych poznaniaków.
W odpowiedzi następnego dnia Niemcy zorganizowali w centrum miasta kontrdemonstrację, połączoną z przemarszem wojsk. Dochodziło do antypolskich prowokacji, niszczenia flag polskich i alianckich oraz ataków na siedzibę Komisariatu NRL i polską ludność. „Wczoraj po południu, na krótko przed czwartą, nadciągały do miasta z koszar na Jeżycach oddziały uzbrojonych żołnierzy niemieckich z 6 pułku grenadierów, w liczbie około 200, z oficerem na czele, śpiewając niemieckie pieśni, wtargnęli do gmachu Naczelnej Rady Ludowej, zrywając tamże sztandary angielski, amerykański i francuski” – głosił komunikat Naczelnej Rady Ludowej.
Obraz Leona Prauzińskiego przedstawiający zwycięski szturm na Prezydium Policji i śmierć Franciszka Ratajczaka. Źródło: Domena publiczna
Po południu zamieszki przerodziły się w starcia zbrojne. Już pierwszego dnia powstańcy opanowali punkty strategiczne Poznania: Prezydium Policji, Dworzec Główny, Pocztę Główną i część fortyfikacji, a 28 grudnia także Cytadelę i arsenał. Walki wybuchły również w innych miastach i częściach Wielkopolski.
Kontrolę nad zajętym przez powstańców obszarem przejęła Naczelna Rada Ludowa, a Komisariat NRL mianował mjr. Stanisława Taczaka na tymczasowego dowódcę powstania. Z ochotników, żołnierzy Służby Straży i Bezpieczeństwa, Straży Ludowej, członków POW Zaboru Pruskiego, skautów i członków „Sokoła" zaczęło się formowanie Armii Wielkopolskiej. 16 stycznia dowództwo nad powstaniem przejął gen. Józef Dowbór-Muśnicki. Kontynuował organizację Armii Wielkopolskiej, wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową i powołując pod broń rekrutów.
Generał Józef Dowbor-Muśnicki przed frontem oddziału 7 Pułku Strzelców Wielkopolskich. 1919 r.
Do połowy stycznia polskie oddziały wyzwoliły prawie całą Wielkopolskę. Zdobycze powstańców potwierdził rozejm podpisany 16 lutego 1919 roku w Trewirze pomiędzy Niemcami a państwami ententy. – Był to wielki polski sukces dyplomatyczny, ale także ogromny sukces militarny – podkreśla Janusz Górniak. Potyczki pomiędzy Polakami i Niemcami trwały jeszcze do 28 czerwca 1919 roku. Podpisany wówczas traktat wersalski kończący I wojnę potwierdził ostatecznie włączenie prawie całej Wielkopolski do Rzeczpospolitej.
Od 2021 roku dzień wybuchu powstania wielkopolskiego obchodzony jako Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
autor zdjęć: NAC, Domena publiczna
komentarze